AL BAYRAK VE ARKADAŞLIK:
İslamî, Tasavvufî ve Türk Kültürel Kodları Bağlamında Bir Analiz**
Bu yazımızda, İslam’da arkadaşlık kavramının Kur’ânî, nebevî ve tasavvufî boyutlarını; Türk kültürünün tarihsel yoldaşlık geleneğiyle ilişkilendirerek incelemeye çalıştık. Türk kimliğinin sembolü hâline gelmiş al bayrak metaforu, makalede sosyal dayanışma, kolektif hafıza ve millî birlik bağlamında ele almaya çalıştık. Gayemiz, arkadaş arkadaşını Nasıl tanımalıdır.
Okul akran kavgası yeri değil gelece yön vereceklerin topladığı ilim irfan yuvasıdır.
1-Arkadaşlık,
Tarihsel ve kültürel yapılarda yalnızca sosyal bir ilişki biçimi değil; aynı zamanda kimlik inşa süreçlerinin de taşıyıcısıdır. Türk kültüründe “yoldaşlık”, “gönüldaşlık” ve “dostluk”, özellikle al bayrak etrafında şekillenen millî bilinçle bütünleşmiştir. Bayrak, toplumsal hafızanın somutlaşmış hâli olarak arkadaşlığın vefa, sadakat ve kader ortaklığı yönlerini beslemiştir.
Bu çalışma, söz konusu ilişkileri İslamî referanslarla karşılaştırmalı bir şekilde değerlendirmektedir.
2. İslam’da Arkadaşlık: Teolojik Temeller
Kur’ân ve hadis literatürü, dostluğu insanın ahlâk ve iman dünyasında belirleyici bir unsur olarak ele alır.
Kur’ân-ı Kerîm’de:
“Ey iman edenler! Allah’tan sakının ve sadıklarla beraber olun.”[1]
“Zalim kişi: ‘Keşke falancayı dost edinmeseydim’ der.”[2]
Bu ayetler, dost seçiminin dünyevî bir yönelimden ziyade ahiret sonuçları olan bir teolojik tercih olduğunu göstermektedir.
Hadislerde ise:
“Kişi dostunun dini üzeredir; öyleyse kiminle dostluk ettiğine dikkat etsin.”[3]
“Mümin, mümine kenetlenmiş bina gibidir.”[4]
İslam’da arkadaşlık, iman ve ahlâkı daim kılan, toplumsal dayanışmayı güçlendiren bir “salih dostluk kurumu” şeklinde tarif edilebilir.
3. Tasavvufta Arkadaşlık: Manevî Yol Kardeşliği
Tasavvuf geleneği, arkadaşlığı insanın ruhsal tekâmül sürecinde zorunlu gördüğü “sohbet” ve “yol kardeşliği” kavramlarıyla açıklar.
Mevlânâ, “Dost, dostun aynasıdır.”[5] diyerek, insanın kendi hakikatini başkasının gönlünde tecrübe ettiğini vurgular.
Yunus Emre’nin, “Dost yüzünden ayrılmaz gönül.”[6] sözü ise, dostluğu ilahî aşkın bir yansıması olarak konumlandırır.
Sûfî düşüncede arkadaş, kişinin manevi terbiyesini destekleyen, nefs mücadelesinde aynalık görevi gören ve hakikat bilgisine götüren bir ruhsal refik olarak kabul edilmiştir.
4. Türk Kültüründe Arkadaşlık: Tarihsel Süreklilik
4.1. İslam Öncesi Türk Toplumunda Yoldaşlık
Eski Türk toplumlarında arkadaşlık, savaş meydanlarında, göç yollarında ve toy meclislerinde “kader ortaklığı” şeklinde yaşanmıştır. Orhun Yazıtları, sadakat ve yiğitliği yüceltirken, yoldaşıyla kader birliği yapan kahraman tipolojisini ortaya koyar.[7]
4.2. İslam Sonrası Dönemde Manevî Kardeşlik
İslam’ın gelişiyle Türk toplumundaki yoldaşlık bilinci derinleşmiş, Ahîlik teşkilatı ve alperen geleneği arkadaşlığı:
1-İman,
2-Ahlâk,
3-Üretim ahlakı,
Vatan sorumluluğu
üzerinden kurumsallaştırmıştır.[8]
4.3. Modern Türk Kimliğinde Al Bayrak ve Dostluk
Al bayrak, Türk milletinin ortak tarihsel tecrübesini temsil eden bir sembol olarak, arkadaşlık ve kader birliğinin millî bir bağa dönüşmesini sağlamıştır. Bu nedenle dostluk; toplumsal dayanışma, millî birlik, vatan sevgisi ve mensubiyet hissiyle doğrudan ilişkilidir.
5. Türk Halk Türkülerinde Arkadaşlık
Türküler, kolektif hafızanın duyuş tarzı olup; dostluğu vefa, sadakat ve fedakârlık ekseninde anlatır.
“Dostun evi ıssız olsa, yolları yokuş olsa yine varılır.”[9]
dizesi, Türk halkının dost anlayışının özeti niteliğindedir. Arkadaşlık, türkülerde çoğu zaman gurbetin yoldaşı, sevdanın sırdaşı, vatan savunmasının omuzdaşı olarak temsil edilir.
6. Sonuç: Al Bayrak Merkezli Bir Dostluk Ontolojisi
Al bayrak, Türk tarihinin bütün dönemlerinde ortak şuurun, vefanın ve kader ortaklığının sembolü olmuş; bu nedenle arkadaşlık Türk-İslam düşüncesinde hem bireysel hem toplumsal düzeyde “kutsiyet taşıyan” bir kurum hâline gelmiştir.
İslamî salih dost anlayışı, tasavvufun gönül kardeşliği öğretisi ve Türk töresinin yoldaşlık kültürü birleştiğinde ortaya çıkan sonuç şudur:
Gerçek dost, insanı Allah’a yaklaştıran, ahlâkını güzelleştiren; vatan, millet ve al bayrak sevgisini derinleştiren kişidir.
Bu bağlamda arkadaşlık, Türk kimliği ve İslam ahlâkı açısından ontolojik bir değer taşımaktadır.
Kaynakları ;
[1] Tevbe Sûresi, 119. Ayet.
[2] Furkan Sûresi, 28. Ayet.
[3] Tirmizî, Zühd, 45.
[4] Buhârî, Salât, 88.
[5] Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Mesnevî-i Şerif, c. I.
[6] Yunus Emre Divanı, “Dost İlinden Ayrılmaz Gönül” ilahisi.
[7] Orhun Kitabeleri: Bilge Kağan Yazıtı ve Kül Tigin Yazıtı.
[8] Ahi Evran, Fütüvvetnâme, ilgili bölümler.
[9] Anonim Türk Halk Türküsü, çeşitli varyantlar.
